Bor Nedir ve Nerelerde Kullanılır

Bor topraktan nasıl çıkar?
Bor mineralleri, açık ocak madenciliği (Türkiye, A.B.D., Arjantin, Bolivya, Şili, Çin ve Rusya), kapalı ocak madenciliği (A.B.D. ve Çin) ve çözelti madenciliği (A.B.D.) gibi yöntemlerle kazanılmaktadır. Açık Ocak madenciliği; delme, patlatma ve yükleme işlemlerini içermektedir.

Bor nasıl işlenir?
Bor mineralleri, çeşitli madencilik yöntemleri kullanılarak elde edildikten sonra fiziksel işleme tabi tutularak zenginleştirilir. Daha sonra, konsantre bor denilen zenginleştirilmiş ürünler, kimyasal süreçlere tabi tutularak rafine edilir ve çeşitli bor kimyasallarına dönüştürülür. Örneğin, boraks pentahidrat sodyum bazlı tinkal mineralinden, borik asit ise kalsiyum bazlı kolemanit mineralinden elde edilir.

Bor Ürünleri Üretim Prosesleri
Boraks Dekahidrat: Öğütme işleminden geçirilen tinkal minerali; çözme, çöktürme, filtreleme, kristalizasyon ve kurutma işlemlerinden geçirilerek minimum %36,5 B2 O3 tenörlü borak dekahidrat ürünü elde edilir.

Boraks Pentahidrat: Boraks santrifüjlerinden ayrılan nemli boraks dekahidrat kristalleri, belli bir sıcaklığa ulaşmış pentahidrat reaktörlerine beslenir. Reaktörden alınan doymuş çözelti; çöktürme, filtreleme, kristalizasyon ve kurutma işlemlerinden geçirilerek minimum %47,8 B2 O3 tenörlü boraks pentahidrat ürünü elde edilir.

Sodyum Perborat Monohidrat/Tetrahidrat: Tinkalin çözülerek filtrelenmesi sonucu elde edilen boraks çözeltisi, sodyum hidroksit ve hidrojen peroksit ile reaksiyona sokularak metaborat çözeltisi elde edilir. Bu çözelti; çöktürme, filtreleme, kristalizasyon ve kurutma işlemlerinden geçirilerek, minimum %22,6 B2 O3 tenörlü sodyum perborat tetrahidrat ürünü elde edilir. Sodyum Perborat fabrikasında üretilen sodyum perborat tetrahidrat kristalleri kurutucuya beslenir. Kurutma işlemi sonucunda minimum %34,0 B2 O3 tenörlü sodyum perborat monohidrat ürünü elde edilir.

Borik Asit: Konsantre kolemanit cevheri; kırma öğütme, sülfürik asit ile reaksiyon, filtreleme, kristalizasyon ve kurutma işlemlerinden geçirilerek minimum %56 B2 O3 tenörlü borik asit ürünü elde edilir.

Bor Oksit: Bor oksit üretimi, borik asitin kristal suyunun uzaklaştırılması ile gerçekleşir. Bunkerden alınan borik asit kurutucuya beslenir. Kurutma, soğutma ve eleme işleminden sonra elde edilen boroksit depolanır.

Kalsine Tinkal: Tuvönan tinkalin döner fırında kalsine edilmesi ile bünye suyu uzaklaştırılarak 1-5 mol arasında değişen %45-62 B2 O3 içerikli mikronize kalsine tinkal elde edilir.

Susuz Boraks: Boraksın kalsine edildikten sonra, ergitme fırınında yaklaşık 980o C’de ergitilmesi sonucunda elde edilir. Ergimiş boraks yeterli akışkanlığa ulaştığında fırın dışına alınır ve su soğutmalı tamburlardan geçirilerek amorf yapıda susuz boraks elde edilir. Elde edilen ürün pazarlanmak üzere kırıcılardan geçirilir.

Bor nerelerde kullanılır?
Bor nihai kullanım alanı olan sektörlerde çoğunlukla bor kimyasalları şeklinde tüketildiği gibi,
konsantre bor ürünleri olarak doğrudan da tüketilebilmektedir. Bor ürünleri; uzay ve hava araçları,
nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletişim sektörü, tarım, cam sanayii, kimya ve deterjan sektörü ile seramik ve polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalurji ve inşaat gibi pek çok alanda kullanılmaktadır. Ancak, tüketilen bor ürünlerinin %75’e yakını cam (yalıtım tipi cam elyafı, tekstil tipi cam elyafı, borosilikat cam ve panel cam), seramik-frit, tarım ve deterjan sektörlerinde yoğunlaşmıştır.

Dünyadaki bor rezervleri ve üretimleri ne kadardır?
Dünyadaki önemli bor yatakları Türkiye, Rusya ve A.B.D’de olup dünya ticari bor rezervleri 4 bölgede toplanmaktadır. Bunlar; ABD Kaliforniya Eyaletinin güneyinde yer alan “Mojave Çölü”, Güney Amerika’da yer alan “And Kemeri”, Türkiye’nin de yer aldığı “Güney-Orta Asya Orojenik Kemeri” ve Doğu Rusya’dır. Tablo 2, dünya bor rezervlerinin ülke bazında dağılımını göstermektedir. Sonuç olarak, Dünya toplam bor rezervi sıralamasında Türkiye %72’lik pay ile ilk sıradadır. Dünya fiili bor üretimi 2010 yılında bir önceki yıla göre %24 artarak yaklaşık 4,09 milyon ton (1,89 milyon ton B2 O3 ) civarında gerçekleşmiştir. Fiili bor üretiminin bor oksit bazında bölgesel dağılımı; AvCam elyafı %45 Seramik (Emaye, sır, vb.) %10 Borosilikat camlar
%9 Tarım %5 Deterjan %4 Ferro-bor %2 Diğer alanlar %25 Ülkeler Toplam Rezerv (Bin ton B2 O3)

Dağılım (%)
Türkiye (1) 864.500 72
A.B.D (2) 80.000 7
Rusya (2) 100.000 8
Çin (2) 47.000 4
Arjantin (2) 9.000 1
Bolivya (3) 19.000 2
Şili (3) 41.000 3
Peru (2) 22.000 2
Kazakistan (4) - -
Sırbistan (5) 16.200 1
İran (2) 1.000 0
TOPLAM 1.199.700 100

Kaynaklar:
1. 2010 Yılı Eti Maden rezerv bilgileri kullanılmıştır.
2. USGS Mineral Commodity Summariers, January 2009’dan alınmıştır.
3. USGS Mineral Commodity Summariers, January 2002’den alınmıştır.
4. Kazakistan’ın Satimola bölgesi rezervi www.borates.co.uk adresinde B2O3 bazında 102 milyon ton
olarak verilmekle birlikte, başka kaynaklarda çok farklı ve çelişkili rakamlar verildiğinden, bu rakam tabloya
yansıtılmamıştır. Bu değer dikkate alınırsa ETİ’nin payı %66 olmaktadır.

a) http://www.riotinto.com/whatweproduce/17056_inferred_resource_at_jadar_lithium_project.asp
b)Top Stories: Erin Ventures joins boron search in Serbia, Industrial Minerals, June 2010 Tablo 2: Dünya Bor Rezervleri (2010) Ocak 2012 - Enerjide Hedef 11

Avrupa %39,6 pay ile birinci sırada yer alırken, bunu
Kuzey Amerika %30,1, Güney Amerika %17,7 ve
Asya %12,6 payla takip etmiştir.
Kuruluşumuz bünyesinde bulunan Bandırma Bor İşletme Müdürlüğü (Balıkesir), Bigadiç Bor İşletme Müdürlüğü (Balıkesir), Emet Bor İşletme Müdürlüğü (Kütahya) ve Kırka Bor İşletme Müdürlüğü’nde (Eskişehir) bor kimyasalları ve eşdeğeri ürünler (boraks pentahidrat, boraks dekahidrat, borik asit, bor oksit, kalsine tinkal, susuz boraks ve öğütülmüş kolemanit) üreterek iç ve dış piyasalara sunmaktadır. Bor kimyasallarının üretimi çoğunlukla Kırka’da olmak üzere Bandırma ve Emet’te yapılmaktadır. Bor kimyasallarında en fazla üretim payına boraks pentahidrat ve borik asit sahiptir.1998 yılından itibaren öğütülmüş kolemanit, 2006 yılından itibaren bor oksit, 2008 yılından itibaren de kalsine tinkal ve susuz boraks üretimine başlanmıştır. 2009 yılında Zirai bor üretim tesisi tamamlanmıştır.